Egzystencja nieautentyczna

Z punktu widzenia nieautentyczności decydujący jest sposób, w jaki aktor społeczny napełnia sensem społeczny świat, którego jest centrum. Odpowiadając na pytanie: „co ten świat społeczny znaczy dla działającego człowieka?” i ukazując sposób, w jaki ten świat jawi się w toku doświadczenia, możemy ujawnić stan umysłu, który skłonił go do przyjęcia nieautentycznych postaw i zrozumieć ich odniesienie w sferze działań. Chodzi tu o ukazanie orientacji społecznej podmiotu, a więc zgeneralizowanych tendencji do postrzegania, odczuwania, wartościowania i reagowania na rzeczywistość społeczną. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że powstające różnice w obrazach świata nie są wynikiem deformacji w procesach poznania, ale są rezultatem odmiennych procesów społecznych, przyjmowanych i dokonywanych definicji sytuacji wyznaczających granice tego, co rzeczywiste.

Wyróżnić możemy dwie zasadnicze zgeneralizowane tendencje do postrzegania świata przyjmowane przez aktorów społecznych. Pierwszą z nich nazwijmy plastycznym obrazem świata. Tutaj wszelkie sytuacje, w które wkracza jednostka, charakteryzują się pewnym „otwarciem”, „plastycznością” wobec jej aktywności. Jednostka dostrzega różne możliwości działania. Stale „nosi w sobie” możliwość kontestacji czy też transgresji kulturowego status quo. Swą podmiotową aktywność podejmuje ze względu na aksjologiczne preferencje, a nie zewnętrzne przymuszenia. Źródłem konformizmu – który zarazem konieczny jest dla skuteczności działań – jest przede wszystkim wewnętrzne przekonanie, wewnętrzna kontrola. Materia znaczeń, wartości czy norm wzniesiona przez przodków i współczesnych, stanowi zasób, z którym podmiot kieruje się ku otwartemu horyzontowi przyszłości. Doświadczając wielowymiarowości i plastyczności, jednostka traktuje tenże świat jako pole możliwości, ekspresji (eksternalizacji) własnej subiektywności i samorealizacji (przy czym nie jest tutaj ważne, czy będzie to makiawelizm, czy autodeterminacja przez społecznie aprobowane wartości). Tylko w tak postrzeganym świecie człowiek może stać się „sobą” i takim pozostać.

Przeciwstawną orientacją jest perspektywa, którą nazwać można zreifikowanym obrazem społecznego świata. Reifikacja jako odmiana świadomości sprawia, iż wszelkie instytucje społeczne postrzegane są jako posiadające własną realność, niezmienne i oczywiste same przez się. Ich zmiana nie jest dostrzegana nawet jako realna możliwość. Istniejący porządek społeczny jawi się jako naturalny i nieodwołalny. Zreifikowana reprezentacja społecznego świata w umyśle człowieka jest źródłem tego, co psychologowie nazywają utratą poczucia kontroli nad otoczeniem. Świat społeczny doświadczany jest w kategoriach powinności, których niespełnienie jawi się jako skok w szaleństwo, a wszelkie formy ekstazy (bycia poza, wykraczania poza) czy transgresji są traktowane jako popadnięcie w nierzeczywistość. Zachowanie człowieka przybiera formę inercyjnej asymilacji, swoistego mimesis, bliższego bierności niż rzeczywistej, twórczej aktywności podmiotu. Właśnie wtedy – gdy subiektywne odbicie rzeczywistości w strumieniu świadomości przybiera zreifikowaną postać – rodzi się nieautentyczny sposób bycia. Jest to warunek konieczny nieautentyczności, który w pewien sposób wiąże się z jej istotą, ale jej jeszcze nie stanowi.

Abstract

Inauthentic Existence

The article concerns the phenomenological reflection about the ways of becoming conscious of one’s self and the surrounding world. The centre of the interest is not the objective reality, but the aware human subject, the context and the meaning of their experiences.

Author determines the necessary condition of the inauthenticity by characterizing the means of structuralization of the subjective experiencing of the world, as well as determines its essence by presenting the social role that appears in the field of human awareness.